Της Μιράντας Ορθοδόξου
Ένα από εκείνα τα ζεστά απογεύματα του φετινού καλοκαιριού, συναντηθήκαμε με τον κ. Κυριάκο Τσιέττη, που είναι συγχωριανός και συγγενής μου από την πλευρά του πατέρα μου. Ένας άνθρωπος, 92 ετών, διακεκριμένη προσωπικότητα για πολλούς λόγους αλλά και λόγω της συμμετοχής του στα κοινά και στην πολιτική σκηνή της Κύπρου. Κυρίως όμως, ένας άνθρωπος με ειλικρινή αίσθηση ευγένειας. Ο ευγενής αυτός άνθρωπος και η δυνατή φωνή του γέμιζε όλο τον εξωτερικό χώρο της μεγάλης του αυλής και σκέπαζε ακόμα και τις μυρωδιές από τα λουλούδια και του καφέ που μας κέρασε η γλυκύτατη σύζυγός του.
Οι εμπειρίες του και οι ιστορίες από το κατεχόμενο χωριό μας, το Τρίκωμο, μοιάζουν να βγαίνουν από ταινία- μικρά διαμαντάκια. Από νωρίς ο κ. Τσιέττης, εντάχθηκε στην Οργάνωση Νεολαίας του χωριού στην οποία, δημιουργούν χορευτικό συγκρότημα και χορωδία, οργανώνουν εκδρομές και εκδηλώσεις. Παράλληλα, μια όμορφη πρωτοβουλία ήταν η ίδρυση Σχολής όπου διδάσκονταν ευρωπαϊκοί χοροί όπως το ταγκό ή αλλιώς «ο κολλητός χορός» όπως λεγόταν τότε, γεγονός πολύ προοδευτικό για την εποχή. Αργότερα, γίνεται Γραμματέας του Συλλόγου ΕΑΚ (Ένωση Αγροτών Κύπρου) και ταυτόχρονα στέλεχος της ΕΚΚΑ (Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωσις) και του ΑΚΕΛ Αμμοχώστου. Λογικό επακόλουθο για την εποχή και τα δεδομένα της ήταν η σύλληψή του από τους Άγγλους, συνέπεια της οποίας ήταν ο εγκλεισμός του για 15 μήνες στις φυλακές της Δεκέλειας, στις Κεντρικές Φυλακές και στην Πύλα. Εκεί, βρέθηκε συγκρατούμενος με έναν ιερέα του χωριού (τον παπά- Φονιά), ένα γνωστό αργότερα πολιτικό και έναν δημοσιογράφο ο οποίος του έμαθε άπταιστα αγγλικά. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι ο κ. Τσιέττης στα μετέπειτα χρόνια της καριέρας του ως βουλευτής επισκέφθηκε την Αγγλία εκπροσωπώντας την ανεξάρτητη πλέον Κύπρο. Αφού εκφώνησε την ομιλία του σε άπταιστα Αγγλικά, κάποιος από τους Άγγλους πολιτικούς, τον συνεχάρη για την ευχέρεια του λόγου του και τον ρώτησε από πού έμαθε την Αγγλική γλώσσα τόσο καλά. Η απάντηση ήταν η αναμενόμενη κι αποστομωτική: «Έμαθα αγγλικά στη φυλακή όταν ήμασταν αποικία σας».
Απολύεται υπό περιορισμό στο χωριό μας, το Τρίκωμο. Ακολούθως του επιτρέπεται να κατοικεί στο Βαρώσι, όπου φτιάχνει ένα μαγαζί στο οποίο πουλούσε ραπτομηχανές, μόνο που στην πραγματικότητα λειτουργούσε ως «παράνομο» γραφείο του ΑΚΕΛ. Εργάζεται λοιπόν ακούραστα και περιοδεύει στην επαρχία Αμμοχώστου μέχρι και την Ανεξαρτησία του νησιού. Ακολουθούν χρόνια ζοφερά, δύσκολα. Ξεκινούν οι ταραχές. Δολοφονίες Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Εμφύλιος. Ο απώτερος στόχος των Άγγλων πραγματοποιείται- «διαίρει και βασίλευε». Έρχονται μαύρες μέρες- αυτές που οφείλουμε όλοι να μην ξεχνάμε, όλοι να θυμόμαστε.
Ο κ. Τσιέττης ΘΥΜΑΤΑΙ τα καραβάνια των προσφύγων, τα τρόφιμα που μοιράζονταν στους πεινασμένους, έπειτα την προσπάθεια για να κτιστούν οι προσφυγικές κατοικίες, η προσωπική του συμβολή στην οργάνωση και στην προσπάθεια, στον αγώνα για την επανένταξή τους σε όλους τους τομείς. Ο ίδιος έβαλε το λιθαράκι του όσο και όπως μπορούσε για τη σωτηρία της Κύπρου και τη γνωστοποίηση του προβλήματος διεθνώς. Μου κάνει εντύπωση η ανάμνησή του από επίσκεψή του στην Κίνα, και πάλι ως βουλευτής και φιλοξενούμενος της Κινέζικης Κυβέρνησης, όπου φροντίζει να μάθει τον Κινέζικο εθνικό ύμνο για να κάνει καλή εντύπωση στους ομολόγους του. Εκεί ένας κινέζος πολιτικός θα τον συμβουλεύσει αυτό που μάλλον στιγμάτισε τον ίδιο στην πολιτική του καριέρα: «Να δίνεις το χέρι σου για χειραψία, βλέποντας τον άλλο μέσα στα μάτια».
Σταδιακά και μάλλον αναπόφευκτα η κουβέντα έφτασε στον Συνεργατισμό, άλλωστε επίκαιρο και καυτό θέμα της φετινής καλοκαιρινής περιόδου. Η απαρχή όλων στο Τρίκωμο όπως και σε όλη την Κύπρο, έγινε περίπου 70 με 80 χρόνια πριν, κατά τη διάρκεια της Αγγλοκρατίας. Τότε στην Κύπρο, ως γνωστόν, οι συνθήκες ήταν δύσκολες. Οι καμηλάρηδες (= οδηγοί καμήλων, αγωγιάτες) που στάθμευαν στο Χάνι του χωριού, εφόσον κατά τη δεκαετία του 1920, αυτοκίνητα δεν υπήρχαν, τα τσιγάρα που έστριβαν με τσιγαρόχαρτα από τους Άγγλους ή από φύλλο εφημερίδας. Ως γνωστόν, η πλειονότητα των κατοίκων ήταν φτωχοί γεωργοί. Η καθημερινότητα σκληρή, κάτω από απάνθρωπες και σχεδόν πρωτόγονες συνθήκες: εκατό γραμμές όργωμα στη γη ημερησίως γινόταν με ξυλάλετρο, το θέρισμα με δρεπάνι και το αλώνισμα με τη «δουκάνη».
Η κατάσταση γινόταν ακόμα πιο δύσκολη αν λάβουμε υπόψη τη βαριά φορολογία της εποχής και την παντελή ανυπαρξία μέτρων προστασίας του αγρότη. Έτσι, ήταν εύκολο για τους λεγόμενους «τοκιστές» να εκμεταλλευτούν την όλη κατάσταση. Οι «τοκιστές» ήταν οι τσιφλικάδες, οι μεγαλογαιοκτήμονες του χωριού που δάνειζαν στους γεωργούς με υπέρογκους τόκους. Συνήθως, για να διαγραφούν τελικά τα χρέη των γεωργών, οι τελευταίοι αναγκάζονταν να πουλήσουν της γης τους, καταλήγοντας σε ένα φαύλο κύκλο.
Χαρακτηριστικά αναφέρει ο κ. Τσιέττης, ότι σε μικρή ηλικία θυμάται ότι ο πατέρας του διέρρηξε την αποθήκη όπου φύλαγε το αλάτι η κυβέρνηση των Άγγλων (τότε το αλάτι όπως και ο καπνός ήταν περιουσία της Κυβέρνησης των Άγγλων η οποία τα μοίραζε στον λαό). Το πρόστιμο ήταν 5 λίρες κι αναπόφευκτα, για να το πληρώσει, δανείστηκε από τους «τοκιστές» με δεκαπλάσιους τόκους. Θεώρησε ακατόρθωτο να ξεπληρωθεί το ποσό, μέχρι που ανάθρεψε ένα γουρούνι, το πούλησε ολόκληρο χωρίς να αφήσει τίποτα στην οικογένεια και τότε μόνο κατάφερε να ξοφλήσει το χρέος. Επιπλέον, θυμάται μέχρι σήμερα την εικόνα των βρακοφόρων- γερόντων του χωριού να κάθονται σε προχωρημένη πια ηλικία, στο καφενείο του παππού- Ξιαρή (του προπάππου μου) καταχρεωμένοι χωρίς να μπορούν να κάνουν κάτι πια για να γλυτώσουν από τους τοκιστές τους.
Όταν στο Τρίκωμο, μετά το Λευκόνοικο, άρχισαν να διαδίδονται πρωτοποριακές ιδέες περί συνεργασίας, κάποια προοδευτικά προφανώς μυαλά, γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1940, ίδρυσαν την Συνεργατική Εταιρεία. Η περιουσία των μελών- ιδρυτών δεσμευόταν για λόγους εγγύησης κι έτσι ξεκίνησε η όλη διαδικασία και δημιουργία του Συνεργατισμού. Ήταν μια πραγματική επανάσταση για τα δεδομένα της τότε αγροτιάς που πλέον μπορούσε να υπολογίζει και να βασίζεται ανθρώπους που ήταν συναδέλφοι και συνοδοιπορούντες στις οικονομικές δυσκολίες και δυσπραγίες τους. Όταν, επί παραδείγματι, επικρατούσε «αστοσιά» για τους αγρότες λόγω ανομβρίας, ο γεωργός θα στρεφόταν στη Συνεργατική για δανεισμό με αποτέλεσμα οι γεωργοί εν τέλει να απαγκιστρωθούν από τους τοκιστές, τους βαρείς τόκους και την εξάρτηση από αυτούς.
Σταμάτησε δηλαδή ο απλός κόσμος να πουλά τη γη, την περιουσία του και να γίνεται «εξάρτημα» των μεγαλογαιοκτημόνων. Πρώτη η Συνεργατική έφερε στο χωριό την ξύλινη θεριστική μηχανή, έπειτα ήρθαν στο χωριό 15 τρακτέρ και μετά, άλλα σύγχρονα μηχανήματα που για πρώτη φορά έβλεπε ο κόσμος.
Σιγά σιγά, στον Συνεργατισμό άρχισαν να μπαίνουν κι εργάτες και ιδιωτικοί υπάλληλοι κι έτσι δημιουργήθηκε και το Ταμιευτήριο.
Ταυτόχρονα άρχισαν να δίνονται και προσωπικά δάνεια. Πέρα από τη Συνεργατική Εταιρεία και το Ταμιευτήριο, ιδρύθηκε και Συνεργατικό Παντοπωλείον (μπακάλικο) στο οποίο γινόσουν μέτοχος με 10 σελίνια. Τα αποτελέσματα λοιπόν μιας τέτοιας συνεργασίας ήταν εντυπωσιακά όχι μόνο βραχυπρόθεσμα αλλά και μακροπρόθεσμα σε πολλούς τομείς. Τρανταχτό παράδειγμα είναι και αυτό της εκπαίδευσης που επωφελείται αφού άρχισαν να ιδρύονται και Ιδιωτικά Σχολεία.
