Υπάρχουν πολλοί λόγοι για μια συνέντευξη με τον Κούρδο Enver Zeren: Η ζωή του στη φυλακή, ο αγώνας του για τον τόπο του, τα βάσανα που πέρασε, οι περιπέτειες του μέχρι να φτάσει στη Κύπρο, αλλά και οι απόψεις του οι οποίες είναι άκρως ενδιαφέρουσες.
Ωστόσο, το Skala Times άδραξε την ευκαιρία για μια συνέντευξη μαζί του, με αφορμή την ποιητική του συλλογή με τίτλο “Αζουρέ(το χρώμα του βλέμματος)”, η οποία αναμένεται να εκδοθεί αρχές του 2016.
*Ευχαριστίες στην Χ.Αντωνίου που ήταν έμπνευση γι αυτή την συνέντευξη
Της Γιώτα Δημητρίου
Enver πότε ξεκίνησες να γράφεις ποίηση;
Νιώθω ότι η ποίηση ήταν πάντα μέσα μου όπως και η βροχή. Από τα παιδικά μου χρόνια ήμουν ερωτευμένος με τη βροχή. Πάντα, ακόμα και τώρα, όταν βρέχει έχω κάτι μέσα μου που με τραβά να βγω έξω να περπατήσω. Όταν ήμουν 13 χρονών, μια μέρα έβρεξε πολύ στο χωριό μου. Βγήκα έξω, περπάτησα, βράχηκα και όταν γύρισα στο σπίτι έγραψα το πρώτο μου ποίημα. Γι αυτό, τα πιο πολλά ποιήματά μου τα έγραψα όταν έβρεχε. Το δεύτερο μου ποίημα το έγραψα όταν έγινε στο σχολείο διαγωνισμός ποίησης. Εκεί κέρδισα το πρώτο βραβείο. Μια δασκάλα μου, μου είπε ότι και αν κάνω στη ζωή μου να μην σταματήσω ποτέ να γράφω.
Οι περιπέτειες της ζωής σου τι ρόλο έπαιξαν σε αυτό το μονοπάτι που λέγεται ποίηση;
Σε όλο τον κόσμο βλέπουμε παιδιά που τραγουδούν και έχουν καταπληκτικές φωνές. Τυγχαίνει να τα ακούω κι εγώ. Ναι, αυτά τα παιδιά έχουν υπέροχες φωνές, αλλά βλέπω ότι κάτι τους λείπει. Χρειάζονται να περάσουν από τη γέφυρα της μελαγχολίας, του πόνου, για να μπορέσουν να σου μεταδώσουν συναισθήματα, να αγγίξουν την ψυχή σου. Αυτά που περνάς, αυτά που ζεις, αυτά που σε πονάνε, που σε μελαγχολούν, συνάμα σε βοηθούν πολύ. Πιστεύω ότι ο πιο πονεμένος τραγουδιστής είναι ο πιο σπουδαίος τραγουδιστής. Ο πιο πονεμένος ποιητής είναι ο πιο σπουδαίος ποιητής. Γι αυτό και πιστεύω πολύ αυτό που λέει ο Γερμανός φιλόσοφος Νίτσε: “Η κάθε είδους γνώση προέρχεται απ’ τα βάσανα”. Και κάτι πολύ απλό: Όταν μια γυναίκα κάνει ένα παιδί, που είναι κάτι καινούριο, με πόνο το κάνει. Εκτός απ’ όλα αυτά, το “να γράφεις την ψυχή σου” είναι το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή μας πιστεύω. Και ακόμα πιστεύω ότι ο κάθε άνθρωπος πρέπει να γράφει την ψυχή του, σαν να απαγγέλει μόνο στ’ αστέρια.
Μιας και αναφέρθηκα στις περιπέτειες της ζωής σου, θα ήθελες να μας πει για την φυλάκιση σου;
Έχουμε αντάρτικο πόλεμο εναντίον των Τούρκων από τις 15 Αυγούστου, 1984. Από τον κύκλο της φυλακής και των βασάνων από τους Τούρκους πέρασαν πολλοί Κούρδοι και περνάνε ακόμα. Ένας από αυτούς είμαι κι εγώ. Όταν άκουσα ότι με ψάχνουν έφυγα, πήγα σε ένα χωριό. Τελικά κάποιοι με πρόδοσαν και με έπιασαν οι Τούρκοι το 1993.Μετά από πολλά βασανιστήρια και βαρβαρότητες με έβαλαν φυλακή για 24 χρόνια. Δεν είχαν όμως αποδείξεις ούτε για 10 μέρες εναντίων μου, όμως με άφησαν μέσα στη φυλακή για 10 χρόνια. Τι διδάχτηκα; Γι αυτή την ερώτηση μπορώ να γράψω ένα ολόκληρο βιβλίο. Τι δεν διδάχτηκα; Πολύ απλό. Πώς μπορείς να χαίρεσαι, που βλέπεις το φεγγάρι, όταν δεν είσαι αναγκασμένος να το κοιτάζεις μέσα από ένα μικρό παράθυρο με σιδερένια κάγκελα. Πως να καταλάβαινεις μια πεταλούδα που χαίρεται τη ζωή της η οποία διαρκεί μόνο 7 μέρες και 7 νύχτες. Και γι αυτό πετάει ασταμάτητα από λουλούδι σε λουλούδι. Πως να τρέμει η ψυχή σου όταν χαϊδεύεις ένα πράσινο φύλλο, ένα τριαντάφυλλο. Και να εκτιμάς πολλά πράγματα. Ένα πολύ απλό πράγμα: μετά από 42 μέρες απεργία πείνας στη φυλακή των Τούρκων για να τους πείσω να δεχθούν τα αιτήματα των φυλακισμένων, σήμερα μου φαίνεται πολύ γελοίο όταν ακούω ή βλέπω κάποιον άνθρωπο να κάνει φασαρία επειδή δεν του άρεσε πχ το φαγητό που έφτιαξε η γυναίκα του.
Για κάθε άνθρωπο που περνάει από αυτή τη ζωή πιστέυω ότι πρέπει να βιώσει τουλάχιστον 4, 5, 6 μήνες μια τέτοια κατάσταση, για να μάθει να ζει με νόημα. Για να εκτιμά αυτά που δεν εκτιμούν πλεον οι σημερινοί άνθρωποι.
Επειδή, έχω πια μάθει, ότι για να καταλάβεις ορισμένα πράγματα βαθιά πρέπει οποσδήποτε να τα ζήσεις.
Αφέθηκα ελεύθερος….ποιά ελευθερία; Όταν ήμουν μέσα στη φυλακή ήμουν πιο ελεύθερος. Ήξερα γιατί με έβαλαν εκεί και αισθανόμουν πολύ δυνατός, πολύ περήφανος. Βγήκα από τη φυλακή και μπήκα σε μια μεγαλύτερη, αυτή της κοινωνίας. Δεν ήταν καθόλου εύκολο να βγω μετά από 10 χρόνια στην κοινωνία της τεχνολογίας. Πολλές φορές πονούσα πιο πολύ απ’ ότι στη φυλακή, όταν έβλεπα το πως άλλαξαν τα πράγματα, οι άνθρωποι. Το “πρόβλημα” μου ήταν οτι έβλεπα τις καταστάσεις πιο βαθιά. Όχι γιατί εγώ ήμουν πιο βαθύς, πιο μορφωμένος, αλλά γιατί άλλαξαν τόσο οι καταστάσεις… Οι άνθρωποι που δεν αποκόπηκαν για ένα διάστημα απ’ την κοινωνία δεν μπορούσαν να δουν πόσο άλλαξαν οι καταστάσεις, εγώ όμως το έβλεπα.
Πόσο χρόνια ζεις στην Κύπρο και τι σε έφερε εδώ;
Στην Κύπρο ζω σχεδόν 12 χρόνια. Τώρα να πω τί με έφερε εδω; Να πω ότι ήταν η μοίρα μου; Αυτό το σκέφτηκα πάρα πολλές φορες. Στη φυλακή των Τούρκων, ό,τι βιβλίο και να διάβαζα, πάντα πριν κοιμηθώ είχα κοντά μου για να διαβάζω το Σεφέρη, τον Καβάφη, το Γιάννη Ρίτσο κ.α. Πάντα ήθελα να τους διαβάσω και στα Ελληνικά, όχι μεταφρασμένους. Μετά από 10 χρόνια στη φυλακή οι Τούρκοι ήθελαν να με ξαναπιάσουν, κι εγώ έφυγα μέσα στη νύχτα με το καράβι. Και ήταν ο μοναδικός τόπος που μπορούσα να έρθω, η Κύπρος. Μάλιστα, μέσα από πολλές δυσκολίες τελικά βρίσκομαι σε μια χώρα που μιλάνε Ελληνικά και διαβάζω αυτούς τους σπουδαίους ποιητές, πλέον, στα Ελληνικά.
Αλήθεια, στην Κύπρο πως νιώθεις; Σαν κομμάτι της ή σαν “ξένος” ; Έχεις βιώσει τον ρατσισμό από Κύπριους;
Μετά από 10 χρόνια στη φυλακή, οι Τούρκοι ήθελαν να με ξανααιχμαλωτίσουν κι εγώ έφυγα μέσα στη νύχτα με καράβι. Κοίταξα πίσω μου κάποια στιγμή και βλέποντας τα φώτα της πόλης κατάλαβα ότι πάω μακριά από τον τόπο που βίωσα τόσα βάσανα. Δέκα χρόνια πόλεμο, φυλακή και απαγορευμένα βιβλία. Τότε σκέφτηκα ” γιατί άραγε όπου κι αν πάει ο άνθρωπος κουβαλάει μαζί του και την καταστροφή του; Μήπως ο άνθρωπος δεν μπορεί ποτέ να ξεφύγει, ότι κι αν κάνει, από την οδυνηρή παγίδα της εγκατάληψης;” Ένιωσα πολύ πόνο στη βαθιά μου σιωπή αλλά μετά είπα στον εαυτό μου: “πηγαίνεις στη δεύτερη σου χώρα. Πηγαίνεις σε μια χώρα όπου έχουν τα ίδια βάσανα από τους ίδιους εχθρούς. Πηγαίνεις κοντά σε ανθρώπους που θα μπορούν να σε νιώσουν σαν δικό τους άνθρωπο”.
Η κοινωνία έχει βάλει ρόλους στον καθένα. Ο ρόλος της γυναίκας, του άντρα, του παιδιού, του “ξένου”. Δεν μπορείς βέβαια να πεις ότι σκέφτονται και λειτουργούν όλοι το ίδιο. Τελικά η Κύπρος είναι μια μικρή χώρα και κατεπέκταση είναι και μια κλειστή κοινωνία και ίσως χωρίς να το θέλουν να σε κάνουν να νιώθεις “σαν ξένος”.
Έχω καταλάβει ότι ο φανατισμός των Κυπρίων δεν είναι τόσο στις εθνικότητες. Πιο πολύ είναι θρησκευτικός φανατισμός. Και αυτό θα συμβαίνει, μέχρι να καταφέρουμε να φτάσουμε στο σημείο όπου θα βλέπουμε τον άνθρωπο σαν άνθρωπο. Και όχι σύμφωνα με την εθνικότητα ή τη θρησκεία του. Γιατί αυτά δεν τα διαλέγουμε εμείς, αυτό που διαλέγουμε εμείς είναι τί άνθρωποι θα γίνουμε.
Η Κύπρος είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αλλά καμιά σχέση δεν έχει με την Ευρωπαϊκή κουλτούρα. Οι Κύπριοι δεν έχουν καμιά σχέση με τους Γάλλους, του Άγγλους ή τους Γερμανούς… Οι Κύπριοι έχουν ασιατική κουλτούρα. Γι αυτό δεν δυσκολεύτηκα. Εγώ μπορώ να ζήσω στην Κύπρο, διότι η Κυπριακή κουλτούρα με αντιπροσωπεύει και με τα καλά της και με τα κακά της. Π.χ. στα Κυπριακά καφενεία νιώθω ότι βλέπω τους Κούρδους. Την ίδια φασαρία, την ίδια συμπεριφορά. Κουτσομπολιό έχουμε κι εκεί, κι εδώ. Ζήλεια έχουμε κι εκεί, κι εδώ. Επίσης αξίζει να πω ότι υπάρχει ακόμα η αγνότητα και η φιλοξενία. Όπως για παράδειγμα, πηγαίνεις στο καφενείο και προτού καθίσεις, κάποιος παραγγέλνει τον καφέ σου. Αυτά δεν μπορείς να τα βρεις στην Ευρώπη. Έζησα μια εβδομάδα στη Γερμανία και ένιωσα να παγώνει η ψυχή μου και όλοι οι τοίχοι να έρχονται κατά πάνω μου. Εκεί είδα ότι πεθυμάω την Κύπρο. Αλλά περίμενα από τους Κύπριους, οι οποίοι έχουν και αυτοί τον πόνο της μοιρασμένης πατρίδας να ενδιαφέρονται περισσότερο για την ελευθερία της Κύπρου παρά για τη διασκέδασή τους! Επίσης δεν ήθελα να ακούσω την ερώτηση από τους Κύπριους “μα οι Κούρδοι και οι Τούρκοι, τα Κουρδικά και τα Τουρκικά, δεν είναι το ίδιο;” Αυτή η ερώτηση με στεναχωρεί πολύ. Περίμενα ότι οι Κύπριοι θα αναγνώριζαν τον αγώνα του Θεόφιλου Γεωργιάδη, του οποίου τα λόγια ότι η ελευθερία της Κύπρου περνά από τα βουνά του Κουρδιστάν, είναι γραμμένα στην ταφόπετρά του. Θα ήθελα να ήξεραν τουλάχιστον ότι ο Οτσαλάν πάντα μας έλεγε ότι “πολεμάμε όχι μόνο για του Κούρδους αλλά και για τους Κύπριους, τους Αρμένιους, του Πόντιους, τους Έλληνες, γι αυτό πρέπει να είσαστε πολύ δυνατοί”.
Ποια ειναι η δικη σου αποψη για τις εξελιξεις στην Ευρώπη όσον αφορά στο θέμα της τρομοκρατίας;
Μπορώ να πω πολλά γι αυτό, αλλά δεν είναι αυτό το θέμα της συνέντευξης. Θα πω όμως λίγα πράγματα. Αυτό που χαρακτηρίζει την Ευρώπη εδώ και εκατοντάδες χρόνια είναι η διπλοπροσωπία και το συμφέρον. Τα επεισόδια που είδαμε πρόσφατα στη Γαλλία προβλημάτισαν όλο τον κόσμο και πιο πολύ την Ευρώπη, αλλά όταν δεν παρατηρούμε κάποιες “λεπτομέρειες”, τότε δε βλέπουμε τα πράγματα σωστά. Από τον καιρό που άρχισαν οι φασαρίες στη Συρία, οι Κούρδοι πολεμούν για να ξαναπάρουν τα εδάφη τους. Ο πρόεδρος της Γαλλίας, ο Ολάντ, δήλωσε ότι συμφωνούν απόλυτα με την πολιτική της Τουρκίας για τη Συρία. Η πολιτική των Τούρκων, του Ερντογάν ποια ήταν ας πούμε; Όπως ήξεραν πολύ καλά οι Γάλλοι και ο Ολάντ, βοηθούσε τους Τζιχαντιστές για να σφάζουν τους Κούρδους, για να μην καταφέρουν να πάρουν τον τόπο τους οι Κούρδοι της Συρίας. Την Κόμπανι, ας πούμε. Τη μοιρασμένη μου πόλη, όπως τη Λευκωσία, που έμεινε το μισό κομμάτι της στο Κουρδιστάν της Συρίας και το άλλο μισό στο Κουρδιστάν της Τουρκίας. Οι Τζιχαντιστές λένε ότι με τη βοήθεια των Τούρκων και του Ερντογάν, με τανκς, με βαριά όπλα κτλ μπήκαν στην Κόμπανι. Ο Ερντογάν τόσο πολύ χάρηκε και πήγε στα σύνορα κοντά στην Κόμπανι, μίλησε με τον κόσμο και χαμογελώντας έλεγε, η Κόμπανι θα πέσει. Οι αντάρτες και οι αντάρτισσες μας όμως πολέμησαν με ψυχή, με απλά όπλα εναντίον τους Τζιχαντιστές. Και δεν άφησαν την πόλη να πέσει στους Τζιχαντιστές και τον Ερντογάν. Οι Κούρδοι είναι ο πιο πονεμένος λαός, 2000 χιλιάδες χρόνια τραβάνε τόσα βάσανα. Αντέχουν.
Αλλά να πούμε και κάτι άλλο, τον τελευταίο καιρό, όταν έγιναν τα επεισόδια στην Άγκυρα, στην Τουρκία, που σκοτώθηκαν οι Κούρδοι διαδηλωτές για την ειρήνη, η Ευρώπη δε μίλησε όπως μίλησε για τη Γαλλία. Αν φώναζαν τότε γι αυτούς που σκοτώθηκαν από τους Τζιχαντιστές του Ερντογάν, σίγουρα δε θα είχαν σκοτωθεί τώρα οι άνθρωποι στη Γαλλία. Με λίγα λόγια, όταν κρατάς σκορπιό στην τσέπη σου, στο τέλος αυτός θα σε δαγκώσει κι εσένα. Και είναι κάτι πολύ φανερό. Αν δεν ήταν τόσο δυνατός ο πόλεμος των Κούρδων ανταρτών, τώρα οι Τσιχαντιστές που σφάζουν τον κόσμο, θα ήταν παντού. Εδώ θέλω να πω κάτι για την Κύπρο. Η Κύπρος δεν έχει μέλλον στην Ευρώπη προς το παρόν. Οι Κύπριοι είναι πιο μορφωμένοι και πιο έξυπνοι τώρα. Επειδή όμως, όπως είναι ο δικός μας μπελάς τα πλούσια μας πετρέλαια, τα οποία ήταν ο λόγος να μας μοιράσουν σε τέσσερα κομμάτια μετά το Β παγκόσμιο πόλεμο, τώρα η Κύπρος έχει το φυσικό αέριο. Και πολλοί είναι αυτοί που απλώνουν τα χέρια τους πάνω στην Κύπρο.
Εnver είσαι στη διαδικασία να εκδώσεις την ποιητική σου συλλογή με τον τίτλο “Αζουρέ(το χρώμα του βλέμματος)”. Τι περιγράφεις μέσα από αυτή την ποιητική σου συλλογη;
Η καλύτερη απάντηση εδώ, θα είναι να γυρίσω πίσω στην ερώτηση που μου έκανες προηγουμένως για το πως ένιωσα όταν αφέθηκα ελεύθερος. Και να πω πως αποφάσισα να γράψω αυτό το τελευταίο μου βιβλίο που θα εκδώσω στα Ελληνικά. Μετά από δέκα χρόνια φυλακής, μετά από δέκα χρόνια μέσα σε τέσσερεις τοίχους να πλακώνουν την ψυχή σου, ασταμάτητα βάσανα από τους Τούρκους, απεργία πείνας κτλ. Λίγους μήνες μετά την απελευθέρωσή μου, τόσο εκεί, όσο και εδώ ένιωσα πόσο πολύ άλλαξε η ζωή των ανθρώπων! Είχα την ανάγκη να περπατώ συνέχεια, να πατάω στο χώμα. Περπατώντας προς το βουνό που ήταν έξω από το χωριό που έμενα, για να κοιτάζω τα αστέρια, το φεγγάρι, για να περπατώ μόνος στο σκοτάδι της νύχτας κτλ, ένιωσα από κάθε σπίτι που πέρασα, κρύο αρνητικό αέρα! Κατάλαβα ότι ο καθένας έχτισε τη δική του φυλακή που ονομάζεται σπίτι! Επίσης κατάλαβα ότι μέσα στα σπίτια δεν υπάρχει χαρά πια, δεν υπάρχει αγάπη-έρωτας πια! Κατάλαβα ότι υπάρχει μόνο η υπομονή και η αναγκαστική κατανόηση! Τότε κατάλαβα ότι ο χωρισμός δεν είναι έτσι όπως τον θεωρούμε, ότι υπάρχει ανάμεσα σε τοίχους, σε δρόμους ή σε χρόνους. Με μια λέξη, δεν είναι η απόσταση. Είναι να κοιμάσαι στο ίδιο κρεβάτι αλλά να μη νιώθεις ότι μοιράζεσαι το τραγούδι που έχεις στην ψυχή σου! Δηλαδή είσαι δίπλα, είσαι μαζί, είσαι στο ίδιο κρεβάτι αλλά νιώθεις εκατό χρόνια μακριά! Τότε αποφάσισα να γράψω την Αζουρέ. Έτσι έγραψα αρχικά για το χωρισμό. Ακολούθως όμως έγραψα και για τη ζωή, τη χαρά, το θάνατο, την αγάπη, τη βροχή, τον πόνο και για τον έρωτα. Κλείνοντας θα ήθελα να πω ότι ο κάθε αναγνώστης της Αζουρέ, θα βρει πολλά κομμάτια μέσα της δικής του ζωής…
Αλήθεια Enver, για σένα τι σημαίνει ποίηση;
Kαι τί δεν είναι η ποίηση για μένα! Πάνω απ’ όλα είναι το νόημα της ζωής. Είναι τα λουλούδια που ανθίζουν μέσα από τις λάσπες και παραμένουν καθαρά και μυρωδάτα. Είναι το φεγγάρι που σου κάνει παρέα τα μεσάνυχτα. Είναι τα αστέρια που σε κάνουν να μην χάνεις την ελπίδα σου. Είναι τα φτερά της πεταλούδας που τρέμουν πάνω στα λουλούδια. Είναι ο πόλεμος που κάνεις για την ελευθερία, για την αξιοπρέπεια, για την πατρίδα. Είναι οι αντοχές σου μέσα στους τέσσερεις τοίχους της φυλακής που σε πλακώνουν μέρα-νύχτα. Είναι η βροχή που πάντα πέφτει μέσα στα χωράφια της ψυχής σου για την ελπίδα, για την ελευθερία, για την αγάπη, για τη ζωή, για τον έρωτα. Με μια κουβέντα η ποίηση είναι να ζωγραφίζεις με λέξεις πολλά πράγματα με λίγα λόγια…
