Article follows in English
Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις
πάλι με χρόνους με καιρούς, πάλι δικά μας θα ‘ναι”
Επετειακό…… 29η Μαϊου 1453 –
Γράφει και επιμελείται
Ο Καθηγητής
ΖΑΝΝΕΤΟΣ ΤΟΦΑΛΛΗΣ
(Κυπριακή Παροικία Λονδίνου)
Αυτές τις μέρες στις 29 Μαΐου 1453 συμμληρώνονται 572 χρόνια από τότε που η Κωνσταντινούπολη έπεσε στα χέρια των Οθωμανών μετά από σχεδόν 50 μέρες πολιορκίας. Ήδη η κραταιά κάποτε Βυζαντινή Αυτοκρατορία – με 11 αιώνες ιστορία – είχε αποδυναμωθεί από θρησκευτικές έριδες, εμφύλιες διαμάχες και την εμφάνιση πολλών και επικίνδυνων εχθρών στα σύνορά της.
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης ήλθε ως φυσικό αποτέλεσμα της αδιάκοπης επέκτασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην ευρύτερη περιοχή. Από τις αρχές του 1453 ο νεαρός Μωάμεθ
Β΄προετοιμαζόταν για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Με έδρα την Αδριανούπολη συγκρότησε στρατό 150.000 ανδρών και ναυτικό 400 πλοίων. Ξεχώριζε το πυροβολικό του, που ήταν ό,τι πιο σύγχρονο για εκείνη την εποχή και ιδιαίτερα το τεράστιο πολιορκητικό κανόνι, που είχαν φτιάξει Σάξωνες τεχνίτες. Στις 7 Απριλίου, ο σουλτάνος έστησε τη σκηνή του μπροστά από την Πύλη του Αγίου Ρωμανού και κήρυξε επίσημα την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης.
Ο αγώνας ήταν άνισος για τους Βυζαντινούς, που, όπως αναφέρει το sansimera, είχαν να αντιπαρατάξουν μόλις 7.000 άνδρες, οι 2.000 από τους οποίους μισθοφόροι, κυρίως Ενετοί και Γενουάτες, ενώ στην Πόλη είχαν απομείνει περίπου 50.000 κάτοικοι με προβλήματα επισιτισμού.
Η τελική έφοδος των Οθωμανών έγινε το πρωί της 29ης Μαΐου 1453. Κατά χιλιάδες οι στρατιώτες του Μωάμεθ εφόρμησαν στη σχεδόν ανυπεράσπιστη πόλη και την κατέλαβαν μέσα σε λίγες ώρες.Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, που νωρίτερα απέκρουσε με υπερηφάνεια τις προτάσεις συνθηκολόγησης του Μωάμεθ, έπεσε ηρωικά μαχόμενος.
Η παρακμή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας , ήρθε, όπως αναφέρεται στο Byzantium των Άγγλων ιστορικών N. H. Baynes και H. Moss, με πολλούς τρόπους και για πολλούς λόγους. Κατ’ αρχάς, οι κοινωνίες, όπως και τα άτομα, γηράσκουν. Οι βυζαντινοί πλοιοκτήτες, οι έμποροι και οι βιομήχανοι, πιθανώς προσκολλημένοι παθητικά σε παλαιωμένες μεθόδους εργασίας,
δεν μπόρεσαν να συναγωνιστούν τους νεότερους Ιταλούς ανταγωνιστές τους.
Από την άλλη πλευρά, η βυζαντινή οικονομική οργάνωση ήταν κρατική και, κατά συνέπεια, γραφειοκρατική. Οι γραφειοκρατίες καταλαμβάνονται ακόμα πιο γρήγορα από την παρακμή απ’ ό,τι οι «κοινότητες».
Από τον 11ο αιώνα η βυζαντινή διοίκηση δεν ήταν πλέον ικανή να προστατεύει τους μικροϊδιοκτήτες γης και η φορολογία, χαριστική (σε βαθμό διαρκώς αυξανόμενο) για τα μοναστήρια και την τάξη των ισχυρών, γινόταν εξ ανάγκης ολοένα και περισσότερο
καταπιεστική για τις λαϊκές μάζες.
Εντούτοις, όλες αυτές οι αιτίες παρακμής βάρυναν λιγότερο σε σύγκριση με τις πολιτικές ατυχίες, που (με ορισμένες περιόδους ανακοπής, ιδίως στην εποχή των τριών μεγάλων Κομνηνών
αυτοκρατόρων) εξακολουθούσαν να σημειώνονται στην αυτοκρατορία μετά το θάνατο του Βασιλείου Β’.
Ακολούθησαν οι πρώτες τρεις σταυροφορίες, οι οποίες, μεταξύ άλλων δυσάρεστων συνεπειών, επέφεραν τη μεταφορά του συριακού εμπορίου από την Κωνσταντινούπολη στην Ιταλία.
Η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους και ο διαμελισμός της αυτοκρατορίας επισφράγισαν τη μακρά σειρά των ατυχιών.
Η τελευταία καταστροφή ήταν από οικονομικής πλευράς θανάσιμο πλήγμα για την αυτοκρατορία. Όσο η Κωνσταντινούπολη παρέμενε άθικτη, υπήρχε πάντα η δυνατότητα ανανεώσεως, ανάλογης με την ανανέωση που παρατηρήθηκε μετά τις μεγάλες
αραβικές και βουλγαρικές επιδρομές, οι οποίες έλαβαν χώρα κατά την πρώτη περίοδο των Μέσων Χρόνων.
Η Κωνσταντινούπολη ήταν η καρδιά της οικονομικής ζωής του κράτους. Εδώ ήταν συγκεντρωμένο το μεγαλύτερο μέρος του κινητού πλούτου και των κύριων κλάδων της βιομηχανίας και του εμπορίου. Εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενου λαού ζούσαν εντός
των τειχών της. Απ’ όλα αυτά, ύστερα από μερικές ημέρες λεηλασίας, σφαγής και πυρπολήσεως, δεν έμεινε σχεδόν τίποτα.
Σήμερα ο ασπανταχού Ελληνισμός – μαζί και οι απόδημοί μας – θρηνούν για την καταστροφή του ένδοξου τότε Βυζαντινού Πολιιτισμού. Ο Θρηνος, για την Αγια Σοφιά έρχεται στα χείλη των
απανταχού Ελληνων, για το Σύμβολο που χάθηκε!
ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ
Σημαίνει ο Θεός, σημαίνει η γης, σημαίνουν τα επουράνια
σημαίνει κι η Αγιά Σοφιά, το μέγα Μοναστήρι,
Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες.
Κάθε καμπάνα και παπάς, κάθε παπάς και Διάκος.
Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς, δεξιά ο Πατριάρχης
κι απ’ την πολλή την ψαλμουδιά εσειώντανε οι κολώνες
Να μπούνε στο Χερουβικό και νάβγει ο Βασιλέας,
φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απ’ Αρχαγγέλου στόμα:
Πάψετε το Χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τα’ άγια,
παπάδες πάρτε τα ιερά κι εσείς κεριά σβηστείτε,
γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει.
Μον’ στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ‘ρθούν τρία καράβια
το ‘να να πάρει το Σταυρό και τα’ άλλο το Βαγγέλιο,
το τρίτο το καλύτερο την άγια τράπεζά μας,
μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη μαγαρίσουν.
Η Δέσποινα ταράχτηκε και δάκρυσαν οι εικόνες.
Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις
πάλι με χρόνους με καιρούς, πάλι δικά μας θα ‘ναι!
Αυτά τα λίγα για τον χαμό ενός ένδοξου πολιτισμού. Για να θυμόμαστε, να διδασκομαστε και να συνετιζόμαστε εμείς οι απόγονοί τους!
Ζαννέτος Τοφαλλής
Λονδίνο 29η Μαϊου 2025
(ztofallis@gmail.com)
The Fall of Constantinople
Commemorative
29th of May 1453 –
Written and edited by
Professor Zannetos Tofallis
These days, on May 29th, 1453, mark 572 years since Constantinople fell into the hands of the Ottomans after nearly 50 days of siege. By that time, the once-mighty Byzantine Empire—with an 11-century-long history—had already been weakened by religious disputes, civil strife, and the rise of many dangerous enemies on its borders.
The Fall of Constantinople came as a natural result of the unrelenting expansion of the Ottoman Empire throughout the region. From early 1453, the young Sultan Mehmet II was preparing to conquer the city. Based in Adrianople, he gathered an army of 150,000 men and a fleet of 400 ships. His artillery stood out—it was among the most advanced of the time, especially the enormous siege cannon built by Saxon craftsmen. On April 7th, the Sultan pitched his tent before the Gate of St. Romanus and officially declared the siege of Constantinople.
The struggle was unequal for the Byzantines who, according to sansimera.gr, had only 7,000 defenders—2,000 of them mercenaries, mostly Venetians and Genoese—while roughly 50,000 residents remained in the city, suffering from food shortages.
The final assault by the Ottomans took place on the morning of May 29th, 1453. Thousands of Mehmet’s soldiers stormed the nearly undefended city and captured it within hours. Constantine Palaiologos, who had proudly rejected Mehmet’s proposals for surrender, fell heroically in battle.
The decline of the Byzantine Empire, as described in Byzantium by British historians N. H. Baynes and H. Moss, came in many ways and for many reasons. Firstly, societies—like individuals—age. Byzantine shipowners, merchants, and industrialists, perhaps passively attached to outdated methods of work, could not compete with their younger Italian rivals.
Moreover, the Byzantine economic system was state-controlled and thus bureaucratic. Bureaucracies fall into decline even faster than “communities.”
From the 11th century onward, the Byzantine administration could no longer protect small landowners. Taxation, increasingly lenient toward monasteries and the powerful elite, became ever more oppressive for the masses.
Nevertheless, all these causes of decline weighed less compared to the political misfortunes that plagued the empire after the death of Basil II, with a few interruptions—most notably during the reigns of the three great Komnenos emperors.
Then came the first three Crusades, which among other adverse effects, shifted Syrian trade from Constantinople to Italy. The capture of Constantinople by the Crusaders and the partitioning of the empire sealed a long chain of misfortunes.
The final disaster dealt a fatal economic blow to the empire. As long as Constantinople remained intact, there was always hope for renewal, like the revival that followed the great Arab and Bulgarian raids during the early Middle Ages.
Constantinople was the heart of the state’s economic life. Here was concentrated most of the empire’s liquid wealth and its key sectors of industry and commerce. Hundreds of thousands of working people lived within its walls. After just a few days of looting, slaughter, and burning, almost nothing remained.
Today, Hellenism around the world—including our diaspora—mourns the loss of the once-glorious Byzantine civilization. The Lament for Hagia Sophia rises to the lips of Greeks everywhere, mourning the lost symbol.
THE LAMENT FOR HAGIA SOPHIA
God gave a sign, the earth gave a sign, the heavens gave a sign,
and so did Hagia Sophia, the great Monastery,
with four hundred bells and sixty-two chimes.
Each bell had a priest, and each priest a deacon.
On the left sang the King, on the right the Patriarch,
and from the mighty chanting, the columns trembled.
As they were about to chant the Cherubic Hymn and the Emperor to appear,
a voice came from heaven, from the mouth of an Archangel:
“Cease the Cherubic Hymn and lower the sacred vessels,
priests take the holy relics, and candles be extinguished,
for it is the will of God that the City shall fall to the Turks.
But send word to the Franks to send three ships:
one to carry the Holy Cross, one the Gospel,
and the third, the finest, to take our Holy Altar—
so that the dogs don’t seize it and defile it.”
The Virgin Lady was shaken, and the icons wept.
“Be still, Lady Virgin, and do not weep too much,
for with time and seasons, our land shall be ours again!“
These few words commemorate the loss of a glorious civilization.
So that we remember, learn, and find wisdom—we, their descendants.
Zannetos Tofallis
London, 29th May 2025
(ztofallis@gmail.com)
