Σαν σήμερα 1η Μαίου γεννήθηκε ο Γιάννης Ρίτσος (Μονεμβασιά, 1 Μαΐου 1909) ο οποιος πέθανε στην Αθήνα στις 11 Νοεμβρίου 1990.
Ηταν ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες ποιητές με διεθνή φήμη.
SkalaTimes Team
Σε μια εποχή όπου η ποίηση συχνά μοιάζει αποστασιοποιημένη από τα κοινωνικά κινήματα και τις πολιτικές διεκδικήσεις, η μορφή του Γιάννη Ρίτσου στέκει ως ένας φάρος μνήμης, πίστης και καλλιτεχνικής στράτευσης. Ο «ποιητής με το κόκκινο γαρύφαλλο», όπως έχει αποκληθεί, υπήρξε μια από τις πιο εμβληματικές φωνές της ελληνικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα, με έργο που ξεπέρασε τα όρια της τέχνης για να γίνει πράξη, αγώνας και παρακαταθήκη.
Γεννημένος το 1909 στη Μονεμβασιά, ο Γιάννης Ρίτσος βίωσε από πολύ νωρίς την απώλεια, την αρρώστια και τη φτώχεια. Η οικογένειά του διαλύθηκε από θανάτους και ψυχικά νοσήματα, και ο ίδιος πέρασε ένα μεγάλο διάστημα της νιότης του σε σανατόριο, παλεύοντας με τη φυματίωση. Αυτές οι εμπειρίες διαμόρφωσαν έναν βαθιά ευαίσθητο άνθρωπο, που αναζήτησε διέξοδο στη δημιουργία, στην ιδεολογία και στην ελπίδα ενός καλύτερου κόσμου.
Η ποίηση του Ρίτσου είναι εξ ορισμού πολιτική, χωρίς να χάνει ποτέ την αισθητική της αρτιότητα. Επηρεασμένος από τις ιδέες του μαρξισμού και πιστός στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, κατέθεσε ένα έργο που υμνεί την αξιοπρέπεια, την αντίσταση και τη συλλογική δράση. Όμως, το έργο του δεν είναι απλώς προπαγανδιστικό. Είναι βαθιά ανθρώπινο, μεστή γλώσσα, λυρισμό και φιλοσοφικό βάθος. Ο ίδιος πίστευε πως «ο ποιητής δεν είναι ούτε ρήτορας, ούτε δημαγωγός, ούτε κήρυκας. Είναι μάτι και αυτί και φωνή της εποχής του».
Στον ποιητικό του λόγο, ο Ρίτσος συνδύασε το προσωπικό με το συλλογικό. Η “Ρωμιοσύνη”, ίσως το πιο γνωστό του έργο, γραμμένο κατά την περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου, αποτελεί έναν ύμνο στον ελληνικό λαό και στις αγωνίες του:
«Αυτά τα δέντρα δε βολεύονται με λιγότερο ουρανό / αυτά τα πρόσωπα δε βολεύονται παρά μόνο στον ήλιο / αυτά τα χέρια δεν βολεύονται παρά μόνο στο δίκιο».
Μέσα από αυτά τα λόγια, ο ποιητής δεν υμνεί απλώς τον αγώνα αλλά την ίδια τη ζωή, τη φύση και την ανθρώπινη αξία. Το δίκιο, για τον Ρίτσο, δεν είναι απλώς ένα ιδεολογικό αίτημα, αλλά μια εσωτερική ανάγκη του ανθρώπου να ζήσει ελεύθερος και αξιοπρεπής.
Η «Ελένη», η «Σονάτα του Σεληνόφωτος», η «Μάνα» είναι μερικά ακόμη από τα κορυφαία έργα του, στα οποία ο Ρίτσος αναμετράται με τον πόνο, τη μνήμη και τη μοίρα του ανθρώπου. Στη «Σονάτα», ένας από τους πιο ευαίσθητους και λυρικούς μονόλογους της νεοελληνικής ποίησης, γράφει:
«Άφησέ με να ’ρθω μαζί σου. Τι φεγγάρι απόψε!…»
Είναι ο ήχος της μοναξιάς, της ανάγκης για συντροφικότητα, της βαθιάς επιθυμίας να ενωθεί κανείς με το άλλο, με το φως, με την ελπίδα.
Ο Ρίτσος δεν φοβήθηκε να πληρώσει το τίμημα για τις ιδέες του. Διώχθηκε, εξορίστηκε, φυλακίστηκε – στη Μακρόνησο, στον Άη Στράτη, στη Λέρο. Όμως δεν λύγισε. Συνέχισε να γράφει ακόμα και σε κομμάτια χαρτί τουαλέτας, με το μολύβι κρυμμένο στις ραφές του ρούχου του. Η ποίηση γι’ αυτόν ήταν ανάγκη επιβίωσης, όχι πολυτέλεια.
Ο θάνατός του το 1990 άφησε πίσω του ένα έργο συγκλονιστικά πλούσιο – πάνω από εκατό ποιητικές συλλογές, θεατρικά, πεζά και μεταφράσεις. Μα πάνω απ’ όλα άφησε ένα παράδειγμα ζωής. Την παρακαταθήκη πως η ποίηση μπορεί να είναι όπλο, καταφύγιο, φως μέσα στο σκοτάδι.
Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, τα λόγια του ηχούν σαν προσευχή και κραυγή μαζί:
«Η Ρωμιοσύνη δεν πουλιέται, δεν προσκυνούσε ποτέ. Τη σκιά της ήλιου να ’χει, και ψωμί να μη ζητά.»
Ο Γιάννης Ρίτσος μας δίδαξε πως «ό,τι κι αν γράφουμε, είναι ένα ψωμί που θέλουμε να το μοιραστούμε». Ας κρατήσουμε την ποίησή του ως την πιο αγνή μορφή μοιράσματος. Ως απόδειξη ότι ο κόσμος μπορεί ακόμα να αλλάξει, όταν υπάρχουν αυτοί που τον ονειρεύονται ποιητικά.
